Σίβα, η.
Ηράκλειο, το.
ΚΡΗΤΗ
274
450. Κιθαρίδα, η.
Η Παναγία Ελεούσα είναι τρίκλιτος καμαροσκέπαστος ναός, με
προσθήκη νάρθηκα που εκτείνεται στο πλάτος και των τριών κλι-
τών. Το ιερό βήμα στεγάζεται με τρούλο, με χαμηλό κυκλικό τύ-
μπανο. Στο νότιο κλίτος ενδιαφέρουσα είναι η παράσταση του
Μωυσή με την Καιόμενη Βάτο. Καλής τέχνης διακοσμητικά πινά-
κια κοσμούν την εξωτερική όψη του καμαροσκέπαστου νάρθηκα.
των Βενετών, με την οχύρωση κατάλληλων θέσεων. Ελέγχει τα
παράλια του Ηρακλείου, το δρόμο προς την ενδοχώρα και έχει
οπτική επαφή με το φρούριο του Τεμένους.
Ο μονόχωρος καμαροσκέπαστος ναός του Αγίου Αντωνίου
στο Κεραμούτσι σώζει τοιχογραφικό διάκοσμο χρονολογημέ-
νο με κτητορική επιγραφή στο 1434/5.
452. Ρογδιά, η.
Ο οικισμός αναφέρεται σε έγγραφο του 1248 ως Rodea και το
1395 ως Chera Rodea, από τον μεσοβυζαντινό ναό της Πανα-
γίας που σώζεται μέχρι σήμερα, ανακατασκευασμένος σε με-
γάλη έκταση κατά την πρώιμη Βενετοκρατία. Πρόκειται για μο-
νόχωρο, αρχικά ξυλόστεγο, ναό. Ο σωζόμενος αρχικός βόρει-
ος τοίχος διαμορφώνεται πλαστικά με διπλά τυφλά αψιδώμα-
τα. Οι επίπεδες επιφάνειες καλύπτονται από κονίαμα με εγχα-
ράξεις σε απομίμηση ισόδομης τοιχοποιίας. Κατά τον 13ο αι.,
μεγάλο μέρος του ναού κατέρρευσε και ανακατασκευάστηκε
ως μονόχωρος καμαροσκέπαστος. Στο β΄ μισό του 13ου αι.
τοιχογραφήθηκε. Σε επαφή με το ναό, ο οποίος επισκευάστη-
κε επανειλημμένα στα χρόνια της Βενετοκρατίας, κτίστηκε το
1565 πολυτελής έπαυλη των φεουδαρχών της περιοχής Γεωρ-
γίου και Φραγκίσκου των Μοδινών.
451. Κεραμούτσι, το.
Κοντά στο χωριό Κεραμούτσι, δυτικά της πόλης του Ηρα-
κλείου. πάνω σε λοφοσειρά, σώζονται τα λιγοστά ερείπια του
φρουρίου Castel Malvesin, ή Malvicino, που υπήρξε έδρα της
Καστελανίας του Μαλεβυζίου. Όπως αναφέρει ο Gerola, κτί-
στηκε στις αρχές του 13ου αι. από το Γενοβέζο E. Pescatore,
στα πλαίσια μιας προσπάθειας αμφισβήτησης της κυριαρχίας
448. Σίβα, η.
Ο ναός της Αγίας Παρασκευής αποτελείται από σπηλαιώδη
κοιλότητα που λειτουργεί ως ιερό, στην οποία προστέθηκε ορ-
θογώνια αίθουσα στεγασμένη με χαμηλό τρούλο. Διακρίνεται
η ύπαρξη δύο στρωμάτων τοιχογραφιών. Από το δεύτερο, των
μέσων του 14ου αι., διατηρούνται ευαγγελιστές στα σφαιρικά
τρίγωνα και ολόσωμοι άγιοι στους πλάγιους τοίχους.
449. Άγιος Μύρων, ο.
Μεγάλος ναός στον τύπο του τετράστυλου σταυροειδούς εγ-
γεγραμμένου με τρούλο, αφιερωμένος στον άγιο Μύρωνα, επί-
σκοπο Κνωσού κατά τον 4ο αι., ο οποίος θεωρείται ότι γεννήθη-
κε και μαρτύρησε στην αρχαία πόλη που υπήρχε εδώ, την Ραύ-
κο. Η πόλη αυτή, που έγινε ομώνυμη του αγίου της, θεωρεί-
ται ότι αντικατέστησε την επισκοπή Κνωσού κατά τα τέλη της
Α΄ Βυζαντινής Περιόδου της Κρήτης, άποψη που ενισχύεται και
από την ύπαρξη λειψάνων παλαιοχριστιανικής βασιλικής, επά-
νω στα οποία οικοδομήθηκε ο σταυροειδής ναός. Λίγοι ναοί
του ίδιου αρχιτεκτονικού τύπου, περίπου δέκα, σώζονται ακόμη
στην Κρήτη και ιδρύθηκαν κατά κανόνα είτε ως επισκοπικοί, είτε
ως καθολικά μονών. Ο τύπος που εφαρμόστηκε στους ναούς
της ίδιας ομάδας στην Κρήτη επηρεάζεται από την αρχιτεκτονι-
κή της Κωνσταντινούπολης. Οι πλάγιες όψεις διαμορφώνονται
πλαστικά με τυφλά αψιδώματα. Η τοιχοποιΐα με κεραμοπλαστι-
κά, καλύπτεται από σύγχρονο κονίαμα, το οποίο φέρει εγχαρά-
ξεις σε απομίμηση ισοδομικού συστήματος.
453. Ηράκλειο, το.
Είναι κτισμένο στην θέση ομώνυμης αρχαίας πόλης, η οποία
υπήρξε επίνειο της Κνωσού. Φαίνεται να ακμάζει και κατά την
παλαιοχριστιανική περίοδο. Οχυρώθηκε πιθανώς κατά τον 7ο
αι. εξαιτίας των αραβικών επιδρομών. Το 823 καταλαμβάνε-
ται από τους Άραβες και μετατρέπεται σε κέντρο εμπορίου
και πειρατείας. Η οχύρωση ενισχύθηκε από τους κατακτητές
και ο οικισμός ονομάστηκε Χάνδαξ, εξαιτίας της τάφρου που
την περιέβαλλε. Το 961 απελευθερώνεται από τον Νικηφόρο
Φωκά. Στους σχεδιασμούς του Νικηφόρου ήταν η μεταφορά
της πόλης σε ασφαλέστερο σημείο της ενδοχώρας και για
αυτό έκτισε το μεγάλο φρούριο του Τεμένους πάνω σε δύο
φυσικά οχυρούς λόφους νότια του Χάνδακα, που ονομάστη-
κε πλέον Κάστρο. Οι κάτοικοι όμως φαίνεται ότι δεν ήθελαν
τη μετακίνηση αυτή και επανήλθαν στην πόλη, που οχυρώ-
θηκε για μια ακόμα φορά. Στην Β΄ Βυζαντινή Περίοδο (961-
1204) μεταφέρθηκαν εδώ οι πολιτικές αρχές του Θέματος
Κρήτης και η έδρα της Αρχιεπισκοπής από την Γόρτυνα. Από
τα κτίσματα της εποχής αυτής ελάχιστα έχουν εντοπιστεί.
Μετά την Δ΄ Σταυροφορία που το νησί περιήλθε στους Βε-
νετούς, το Κάστρο γίνεται πρωτεύουσα του «Βασιλείου της
Κρήτης» με το όνομα Candia και έδρα του Δούκα του νησιού,
του λατίνου Αρχιεπισκόπου καθώς και του Πρωτοπαπά των
ορθοδόξων, αφού οι ορθόδοξοι επίσκοποι είχαν εξοστρακι-
στεί. Η οχύρωση ενισχύεται και κτίζονται πολλά λαμπρά δη-
