Καστελιανά, τα.
Βιάννος, η.
ΚΡΗΤΗ
278
469. Άγιος Βασίλειος, ομώνυμος ναός, τοιχογραφία
466. Καστελιανά, τα.
Στο ύψωμα Κάστελος, βορειοδυτικά του χωριού Άνω Καστελια-
νά, σώζονται τα ερείπια του φρουρίου Castel Belvedere, που
υπήρξε κατά τη Βενετοκρατία έδρα της καστελανίας του Μπελ-
βεντέρε, ή Ρίζου, και είναι γνωστό και ως Ριζόκαστρο. Ο λό-
φος κατοικείται από την υστερομινωική περίοδο και συνέχισε
να ακμάζει μέχρι και την παλαιοχριστιανική, στην οποία τοποθε-
τούνται τα λείψανα βασιλικής με ψηφιδωτό δάπεδο. Ένας λιθό-
στρωτος δρόμος οδηγεί από την πεδιάδα στο φρούριο. Μέσα
στο φρούριο υπάρχει ο μονόχωρος καμαροσκέπαστος ναός
της Παναγίας με τοιχογραφίες του 14ου αι. Ο χώρος διαμορ-
φώνεται σε τρία επίπεδα, στα οποία σώζονται πολλά λείψανα
κατοικιών, δεξαμενών και άλλων κτισμάτων. Η οχύρωση του λό-
φου φαίνεται πως υπήρχε μόνο στα σημεία που ήταν ευπρό-
σβλητα. Το φρούριο κτίστηκε από τους Βενετούς τον 13ο αι.,
στη θέση πιθανώς παλιότερου μεσοβυζαντινού. Ελέγχει την εύ-
φορη περιοχή της ανατολικής Μεσαράς και τη διάβαση προς το
Λιβυκό Πέλαγος μέσα από το φαράγγι της Βιάννου.
467. Χόνδρος, ο.
Ο Άγιος Θεόδωρος είναι καμαροσκέπαστος ναός, με παρα-
στάσεις σε παλαιολόγεια τεχνοτροπία επαρχιακού επιπέδου.
Έχουν επίσης εντοπιστεί παλαιοχριστιανικοί τάφοι.
468. Κέρατον, το.
Το φρούριο είναι κτισμένο στο αρκετά απότομο ύψωμα Βί-
γλα, που θυμίζει κέρατο, βόρεια του Κερατόκαμπου στην πε-
ριοχή της Βιάννου. Καλύπτει οπτικά μια μεγάλη, πεδινή έκτα-
ση στα νότια παράλια της Κρήτης, όπου ήταν δυνατή η από-
βαση αραβικού στόλου. Κτίστηκε πιθανώς κατά την Β΄ Βυζαντι-
νή Περίοδο (961-1204), προκειμένου να ελεγχθεί η μόνη ουσι-
αστικά κατάλληλη για απόβαση θέση στην περιοχή της Μεσα-
ράς, στα πλαίσια ενός ευρύτερου αμυντικού σχεδιασμού μετά
την απελευθέρωση της Κρήτης. Στο εσωτερικό του περιβόλου
διασώζονται κτίσματα και πολλές δεξαμενές μεγάλης χωρητι-
κότητας, γεγονός που δείχνει ότι μπορούσε να αντέξει μια μα-
κρά πολιορκία και να φιλοξενήσει μεγάλο πλήθος. Στη βόρεια
πλευρά του λόφου διακρίνονται ερείπια κτισμάτων και μεγά-
λες ποσότητες κεραμικής από την αρχαιότητα και τα βυζαντι-
νά χρόνια. Το φρούριο ελέγχει και το δρόμο από την ενδοχώ-
ρα προς τα παράλια. Στην παραλιακή ζώνη υπήρχαν δυο αρ-
χαίες πόλεις, στις σημερινές θέσεις Τσούτσουρας και Άρβη,
όπου έχουν εντοπιστεί και εν μέρει ανασκαφεί παλαιοχριστια-
νικές βασιλικές.
469. Άγιος Βασίλειος
Στον ομώνυμο οικισμό βρίσκεται ο μονόχωρος ναός του Αγί-
ου Βασιλείου, που διατηρεί στοιχεία της περιόδου της Βενετο-
κρατίας, αλλοιωμένα από σύγχρονες επεμβάσεις.
470. Βιάννος, η.
Ο ναΐσκος του Αγίου Γεωργίου είναι καμαροσκέπαστος, με οξυ-
κόρυφη, γοτθικού τύπου καμάρα. Στο εικονογραφικό πρόγραμ-
μα του ευαγγελικού κύκλου και του συναξαρίου του αγίου, συν-
δυάζονται οι σπανιότερες στην Κρήτη παραστάσεις της Ρίζας
του Ιεσσαί, του Άνωθεν οι Προφήται, της Ύψωσης του Τιμίου
Σταυρού, του Αγίου Χριστοφόρου με το Χριστό στον ώμο κ.ά.
Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή, είναι έργο του ζωγράφου
Ιωάννη Μουσούρου, του 1401. Η επαρχιακού επιπέδου τεχνο-
τροπία του συνεχίζει την τοπική καλλιτεχνική παράδοση στο τέ-
λος του 14ου αι., χωρίς την επίδραση της ανανεωτικής τέχνης
της Κωνσταντινούπολης, που έφεραν στο νησί οι πρόσφυγες
