Βόροι, οι.
Γόρτυνα, η.
ΚΡΗΤΗ
270
437. Άγιοι Δέκα, τοιχογραφία
434.
Βόροι, οι.
Ο Άγιος Γεώργιος είναι μικρή μονόχωρη καμαροσκέπαστη εκ-
κλησία, με τοιχογραφίες, που χρονολογούνται στις αρχές του
14ου αι. Στην παλαιά ερειπωμένη μονή της Παναγίας Καρδιώ-
τισσας, μετόχι του Βροντησίου, σώζεται το μεγάλο καθολικό,
δίκλιτος καμαροσκέπαστος ναός που προέκυψε από την προ-
σθήκη στον αρχικό ναό ενός κλίτους στη βόρεια πλευρά, κατά
το τέλος του 15ου αι.. Εξωτερικά κοσμείται με μονόλοβο κω-
δωνοστάσιο γοτθικού τύπου. Ιδιοτυπίες παρουσιάζει η επιλο-
γή και διάταξη των εικονογραφικών προγραμμάτων στις τοι-
χογραφίες.
435. Καστέλι, το.
Το φρούριο είναι κτισμένο σε χαμηλό λόφο της σημερινής κω-
μόπολης Καστέλι Πεδιάδας. Ελάχιστα λείψανα σώζονται στη
θέση του Γυμνασίου. Αρχικά κτίστηκε κατά τη Β΄ Βυζαντινή
Περίοδο. Ανακατασκευάστηκε μετά την κατάληψη της Κρήτης
από τους Βενετούς ως έδρα του «σεξτερίου του Αγίου Μάρ-
κου» και αργότερα της Καστελανίας Πεδιάδας, για να ελέγχει
την εξαιρετικά εύφορη αυτή περιοχή της Κρήτης. Χρησιμοποι-
ήθηκε και για τη φύλαξη των μεγάλων ποσοτήτων σιτηρών της
περιοχής. Είναι ορθογώνιο κτίσμα με τετράγωνους πύργους
στις γωνίες. Ήταν σε οπτική επαφή με τα φρούρια των Θό-
λων, του Καταλαγαρίου και της Λύκτου. Γύρω από το φρούριο
υπήρχε ο οικισμός.
436. Ναός του Χριστού στο Καστέλι.
Η καμάρα που στεγάζει το μεγάλο ναό του Χριστού παρουσι-
άζει δύο οικοδομικές φάσεις, στις οποίες αντιστοιχεί ο ζωγρα-
φικός διάκοσμος. Στο ανατολικό της τμήμα υπάρχουν ευαγγε-
λικές σκηνές παλαιολόγειας τέχνης, των μέσων του 14ου αι.,
ενώ το δυτικό σώζει την αρχική διακόσμηση με ολόσωμες μορ-
φές αγίων στους πλάγιους μόνον τοίχους, σε αρχαΐζουσα τε-
χνοτροπία επαρχιακού επιπέδου, του 13ου αι..
437. Άγιοι Δέκα, οι.
Η μεγάλη τρίκλιτη καμαροσκέπαστη μεσοβυζαντινή βασιλική
σχετίζεται με τους άγιους Δέκα, που μαρτύρησαν στον διωγμό
του αυτοκράτορα Δεκίου (250/1). Είναι πιθανώς ιδρυμένη επά-
νω σε παλαιοχριστιανική βασιλική. Τοιχογραφίες διατηρούνται
μόνον στα εσωράχια των κιονοστοιχιών, με ολόσωμες μορφές
αγίων καλής τέχνης του α΄ μισού του 13ου αι.
438. Γόρτυνα, η.
Στη Γόρτυνα, την πρωτεύουσα της Κρήτης κατά τη ρωμαϊκή
και την παλαιοχριστιανική περίοδο, ιδρύθηκε μεγάλος ναός
προς τιμήν του αγίου
Τίτου, του πρώτου επισκόπου Κρήτης,
τον οποίο εγκατέστησε στο νησί ο Απόστολος Παύλος. Το
ερειπωμένο μνημείο ανάγεται κατά τις επικρατέστερες από-
ψεις στον 7ο αι. Πρόκειται για σταυρόσχημη τρίκλιτη βασιλι-
