Μάταλα, τα.
Άγιος Ιωάννης, ο.
ΚΡΗΤΗ
269
430. Κουδουμάς, Άγιος Ιωάννης, τοιχογραφία
426. Μάταλα, τα.
Ο οικισμός εξακολουθεί να είναι μεγάλο λιμάνι και στα παλαι-
οχριστιανικά χρόνια
.
. Κάτω από τον βυζαντινό ναό της Παναγί-
ας υπάρχει τρίκλιτη βασιλική με ψηφιδωτά δάπεδα και αξιόλο-
γα γλυπτά του 6ου αι.
427. Μονή Οδηγήτριας, η.
Το καθολικό της μονής είναι μονόχωρος καμαροσκέπαστος
ναός και διατηρεί λίγες τοιχογραφίες των μέσων του 14ου αι.
Δυτικά της μονής σώζεται το μονόχωρο παρεκκλήσιο του Αγί-
ου Ανδρέα, με καλά διατηρημένες τοιχογραφίες. Πρόκειται
για ένα από τα αξιολογότερα δείγματα της ολοκληρωμένης
φάσης διείσδυσης της παλαιολόγειας ζωγραφικής στην Κρή-
τη, των πρώτων δεκαετιών του 14ου αι. Ο Άγιος Ιωάννης είναι
μονόχωρη καμαροσκέπαστη εκκλησία, με γοτθικά θυρώματα
και παράθυρα, του τύπου που επικρατεί στο τέλος του 14ου-
αρχές 15ου αι., και με τοιχογραφίες της ίδιας εποχής.
428. Λασαία, η.
Εντοπίστηκε μεγάλη τρίκλιτη παλαιοχριστιανική βασιλική.
429. Λεντάς, ο.
Ανατολικά του Ασκληπιείου και κάτω από τον ναό του Αγίου
Ιωάννη του Θεολόγου (15ος αι.) ανασκάφηκε μεγάλη τρίκλιτη
βασιλική του 5ου-6ου αι.
430. Κουδουμάς, ο.
Ο Άγιος Ιωάννης είναι μικρός ναός προσαρμοσμένος σε βρα-
χώδη κοιλότητα. Στην εξωτερική όψη του τοίχου, δίπλα στην
είσοδο, έχουν απεικονιστεί δύο μεγάλοι αρχάγγελοι –φύλα-
κες της εισόδου– και στην αντίστοιχη θέση ο Πρόδρομος και
ο Άγιος Πέτρος. Στο εσωτερικό σώζονται λίγες ευαγγελικές
σκηνές και μορφές ολόσωμων αγίων. Εικονογραφικό ενδιαφέ-
ρον παρουσιάζει η πρώιμη και σπάνια στην Κρήτη τοιχογρα-
φική παράσταση της Κοίμησης του οσίου Εφραίμ του Σύρου.
Χρονολογείται από επιγραφή στο 1360.
431. Καπετανιανά, τα.
Η μονόχωρη καμαροσκέπαστη εκκλησία της Παναγίας, με ευ-
ρύτερο εγκάρσιο κλίτος, φέρει θύρωμα και παράθυρα γοτθι-
κά, του τύπου που επικρατεί και σε άλλα μνημεία του τέλους
του 14ου αι. Ο τοιχογραφικός της διάκοσμος αποτελεί ένα
από τα μεγαλύτερα εικονογραφικά σύνολα της Κρήτης, με με-
γάλες αναπτύξεις των κύκλων των Θαυμάτων, των Παθών και
του βίου της Θεοτόκου. Η πολύ υψηλή ποιότητα της ζωγρα-
φικής εντάσσει το σύνολο αυτό στα αντιπροσωπευτικά έργα
των κωνσταντινουπολιτών ζωγράφων του τέλους του 14ου αι.
Η κτητορική επιγραφή αναφέρει ως χορηγό τον ιερομόναχο
Γρηγόριο Καλαμαρά και τη χρονολογία 1401/2. Στη μονόχωρη
καμαροσκέπαστη εκκλησία του Μιχαήλ Αρχαγγέλου, σώζονται
πολλές παραστάσεις του ευαγγελικού κύκλου και του αρχαγ-
γέλου, σε ζωγραφική των αρχών του 15ου αι.
432. Αγία Τριάδα, η.
Ο ναός του Αγίου Γεωργίου διατηρεί λίγες τοιχογραφίες στην
κόγχη, όπου οι μορφές των συλλειτουργούντων ιεραρχών εν-
διαφέρουν ως ενδεικτικές της διείσδυσης, από το 1302 σύμ-
φωνα με την κτητορική επιγραφή, της νέας για το νησί παλαιο-
λόγειας ζωγραφικής, επαρχιακού όμως επιπέδου.
433. Άγιος Ιωάννης, ο.
Ο ναός του Αγίου Παύλου είναι παλαιοχριστιανικό κυκλικό κτί-
σμα, πιθανόν βαπτιστήριο, με μεταγενέστερη προσθήκη στη δυ-
τική πλευρά μιας ορθογώνιας αίθουσας στεγασμένης με τρού-
λο, με ψηλό κυλινδρικό τύμπανο. Η παράδοση τον συνδέει με
την δράση του Αποστόλου Παύλου, που βάπτισε τους πρώτους
χριστιανούς στην Κρήτη. Ο διάκοσμος χρονολογείται με κτητο-
ρική επιγραφή στο 1303/4 και αξιολογείται ως χαρακτηριστικό
δείγμα της επιβίωσης της αρχαϊκής τέχνης, με περιορισμένης
έκτασης επιδράσεις της παλαιολόγειας ζωγραφικής.
