Χερσόνησος, η.
Ποταμιές, οι.
ΚΡΗΤΗ
281
485. Μπιζαριανώ, Άγιος Παντελεήμονας, τοιχογραφία β’ φάσης
485. Μπιζαριανώ, Άγιος Παντελεήμονας, τοιχογραφία α’ φασης
φαίνεται να κατοικήθηκε και κατά την Β΄ Βυζαντινή Περίοδο,
μετά το 961, όταν αναπτύχθηκε εκεί το σημερινό χωριό Ξυ-
δάς. Ο Άγιος Παντελεήμων στο Μπιζαριανώ είναι μεγάλη τρί-
κλιτη, αρχικά ξυλόστεγη βασιλική του 11ου αι. Οι οξυκόρυ-
φες καμάρες των κλιτών είναι της εποχής της Βενετοκρατίας.
Στην εξωτερική όψη του νότιου τοίχου υπάρχουν τυφλά αψι-
δώματα και εντοιχισμένα τμήματα βυζαντινών αναγλυφών και
ελληνιστικών επιγραφών, τοποθετημένα στον τοίχο με διακο-
σμητική διάθεση. Η κατασκευή του ανατολικού κίονα της νό-
τιας κιονοστοιχίας με τα επάλληλα τοποθετημένα κορινθιακά
κιονόκρανα είναι μοναδική στην Κρήτη. Στο εσωτερικό διατη-
ρούνται τοιχογραφίες τριών διαφορετικών εποχών και τεχνο-
τροπικών τάσεων. Στην κόγχη του βήματος σώζονται λείψα-
να τοιχογραφιών και η επιγραφή του χορηγού Γεωργίου του
Πλουμίδη, των μέσων του 13ου αι. Τα υπολείμματα της παρά-
στασης του Προδρόμου στη νότια κόγχη και ο ολόσωμος άγι-
ος Νικόλαος στον νότιο τοίχο είναι έργα του 11ου αι.. Δυτικό-
τερα στον ίδιο τοίχο σώζονται μορφές του 12ου αι. Μία άλλη
σειρά αγίων στον βόρειο τοίχο είναι αρχαϊκής τάσης του α΄ μι-
σού του 13ου αι.
486. Χερσόνησος, η.
Στις θέσεις Καστρί και Πισκοπιανά έχουν εντοπιστεί δύο τρί-
κλιτες παλαιοχριστιανικές βασιλικές, με τμήματα ψηφιδωτών
δαπέδων που χρονολογούνται στον 5ο-6ο αι. Σε σωστικές ανα-
σκαφές έχουν βρεθεί πολλά ακόμη λείψανα βασιλικών, παλαι-
οχριστιανικών τάφων και μωσαϊκά δάπεδα υστερορωμαϊκών
και παλαιοχριστιανικών χρόνων.
487. Ποταμιές, οι.
Η καμαροσκέπαστη εκκλησία
του Χριστού είναι κατάγραφη με
πολύ καλής τέχνης τοιχογραφίες της η΄ δεκαετίας του 14ου αι.
Η παράσταση του στηθαίου Παντοκράτορα στην κόγχη, αντί
της Πλατυτέρας, αποτελεί χαρακτηριστικό της εικονογραφι-
κής διάταξης στους μικρούς ναούς της Κρήτης που δεν έχουν
τρούλο. Η Παναγία
Γκουβερνιώτισσα αποτελεί χαρακτηριστι-
κό δείγμα των λίγων εκκλησιών της Κρήτης του αρχιτεκτονι-
κού τύπου του ελεύθερου σταυρού με τρούλο, της περιόδου
της Βενετοκρατίας. Διατηρείται σε καλή κατάσταση το εκτε-
ταμένο εικονογραφικό πρόγραμμα. Πρόκειται για ένα από τα
σημαντικότερα σύνολα παλαιολόγειας τεχνοτροπίας υψηλής
στάθμης στην Κρήτη, των αρχών του 14ου αι.
