Ερέτρια, η.
Χαλκίδα, η.
ΕΥΒΟΙΑ
173
196. Ερέτρια, η.
Ανατολικά της πόλης, κοντά στον δρόμο προς την Αμάρυνθο, βρί-
σκονται τα ερείπια ναού της Αγίας Παρασκευής πιθανώς των πα-
λαιοχριστιανικών χρόνων, με παλαιότερο οικοδομικό υλικό στην
τοιχοποιία του, αλλά και επεμβάσεις της βυζαντινής εποχής.
195. Γυμνό, Άγιος Γεώργιος
197. Μονή Αγίου Γεωργίου «Αρμά», η.
Βρίσκεται περίπου 9 χλμ. ανατολικά του χωριού Φύλλα. Το
καθολικό είναι ένας σύνθετος τετρακιόνιος σταυροειδής εγγε-
γραμμένος ναός. Η ανατολική όψη είναι κτισμένη με πλινθο-
περίκλειστο σύστημα. Αρκετά γλυπτά είναι εντοιχισμένα στις
όψεις. Η ίδρυση του καθολικού ανάγεται πιθανότατα στον 13ο
αι., με μεταγενέστερες επισκευές στον 16ο και 17ο, ενώ δεν
αποκλείεται να αντικατέστησε παλαιότερο ναό της παλαιοχρι-
στιανικής περιόδου.
198. Φύλλα, τα.
Στην θέση Νιχώρι, νοτιοδυτικά του χωριού Φύλλα, έχουν ανα-
φερθεί κατάλοιπα παλαιοχριστιανικού κτηρίου, πιθανότατα
βασιλικής. Στο βορειοανατολικό άκρο της πεδιάδας του Λήλα-
ντα, πάνω στην κορυφή λόφου δεσπόζει κάστρο της υστερο-
βυζαντινής εποχής γνωστό ως Ωραιόκαστρο ή Καστέλλι (Lil-
anto), το οποίο κατέλαβε μετά το 1279 ο Λικάριος. Βρίσκεται
σε καλή οπτική επαφή με τις Βίγλες, τους δύο πύργους των
Φύλλων δυτικότερα, στον λόφο του Μύτικα, καθώς και με τον
πύργο του Βασιλικού.
199. Βασιλικό, το.
Στο βόρειο άκρο του οικισμού διατηρείται σχεδόν ακέραιος
πύργος υστεροβυζαντινών χρόνων.
200. Αφράτι, το.
Κατά την ανασκαφική έρευνα που διενεργείται τα τελευταία
χρόνια, ήλθαν στο φως ναός και τάφοι της βυζαντινής εποχής
καθώς και εκτεταμένες εγκαταστάσεις αγροτικής χρήσης (σι-
ροί, ληνός), που μαρτυρούν την ύπαρξη βυζαντινού οικισμού
στην περιοχή αμέσως ανατολικά του ποταμού Λήλαντα. Επι-
πλέον, στην θέση Λεχρές διατηρούνται σε βραχώδες έξαρμα
κατάλοιπα τειχών υστεροβυζαντινού κάστρου.
201. Χαλκίδα, η.
Σύμφωνα με τα ανασκαφικά δεδομένα, την παλαιοχριστιανι-
κή περίοδο η πόλη εκτεινόταν βορειοδυτικά του λόφου του
Βαθροβουνίου, όπου ήταν η αρχαία ακρόπολη. Στην περιοχή
έχουν επισημανθεί, μεταξύ άλλων, και τα ερείπια παλαιοχρι-
στιανικού ναού. Στην περιοχή Γύφτικα της Χαλκίδας έχει βρε-
θεί παλαιοχριστιανικό ψηφιδωτό με γεωμετρικό διάκοσμο, που
καλύπτει το δάπεδο κτηρίου δημόσιας πιθανώς χρήσης. Είναι
πιθανόν ότι στην εποχή αυτή ανάγεται η αρχική φάση της με-
γάλης τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής της Αγίας Παρασκευ-
ής που βρίσκεται στην καρδιά της παλαιάς πόλης της Χαλκί-
δας (Κάστρο). Στην ίδια περιοχή ήρθαν στο φως σε σωστικές
ανασκαφές οικιστικά κατάλοιπα που ανήκουν στην πυκνοδο-
μημένη βυζαντινή πόλη του Ευρίπου καθώς και τμήματα του
τείχους που την περιέκλειε, τα οποία έχουν χρονολογηθεί από
τον 9ο έως τον 12ο αι.
Κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο, η Xαλκίδα (Negroponte)
παρέμεινε σημαντικό κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου και
αποτέλεσε την έδρα των Βενετών για τον έλεγχο της Εύβοι-
ας. Εντός των τειχών έχει διασωθεί η Οικία του Βαΐλου, κτί-
σμα με αρχική φάση στο 13ο αι. και μεταγενέστερες επεμβά-
σεις. Στο β΄ μισό του ίδιου αιώνα ανάγονται και οι εκτεταμένες
ανοικοδομήσεις της παρακείμενης βασιλικής της Αγίας Παρα-
σκευής, που χαρακτηρίζονται από πολλές δυτικές επιδράσεις.
Εντυπωσιακά είναι το μετωπικό οξυκόρυφο τόξο του πρεσβυ-
τερίου, η επιτάφια πλάκα με το οικόσημο του ηγεμόνα Petrus
Lippamano στο βόρειο παρεκκλήσιο, οι τοιχογραφίες με υστε-
ρογοτθικά στοιχεία του 14ου αι. που σώζονται στον ίδιο χώρο
και τα σταυροθόλια με τα γοτθικής τεχνοτροπίας γλυπτά βερ-
γία. Το μεσαιωνικό τείχος επισκευάσθηκε από τους Ενετούς
το 1461, πριν από την κατάληψη της πόλης από τους Τούρ-
κους το 1470.
