Επισκοπή Σητείας, η.
Ερημούπολη, η. Αρχαία Ίτανος, η.
ΚΡΗΤΗ
290
516. Επισκοπή Σητείας, Άγιοι Απόστολοι
516. Επισκοπή Σητείας, η.
Στους μικρούς οικισμούς Άνω και Κάτω Επισκοπή Σητείας
μεταφέρθηκε κατά την Β’ Βυζαντινή Περίοδο και διατηρήθη-
κε και στα χρόνια της Βενετοκρατίας η έδρα της επισκοπής
Σητείας. Στην Κάτω Επισκοπή διασώζεται ο μονόχωρος με
τρούλο μεσοβυζαντινός ναός των Αγίων Αποστόλων. Αρχικά
ο ναός ήταν λουτρό, που πιθανώς και εδώ συνδέεται με τον
επισκοπικό ναό, που δεν σώζεται. Στην Άνω Επισκοπή ο κα-
θεδρικός ναός του Αγίου Ιωάννη είναι κτισμένος στον αρχιτε-
κτονικό τύπο της τρίκλιτης καμαροσκέπαστης βασιλικής και
στο μεγαλύτερο μέρος της χρονολογείται στα χρόνια της Βε-
νετοκρατίας. Στο δυτικό μέρος ωστόσο διακρίνονται λείψα-
να που ανήκουν στη μεσοβυζαντινή φάση, όταν ο ναός ήταν
πιθανώς τρίκλιτος ξυλόστεγος. Πάνω από την κεντρική εί-
σοδο σώζεται το οικόσημο του λατίνου επισκόπου Σητείας
Gaspare Viviani, ο οποίος φαίνεται ότι ήταν υπεύθυνος για
την ανακατασκευή του ναού.
517. Κρυά, τα.
Το φρούριο Monteforte, ή Απάνω Καστέλι κατά τους ντόπιους,
είναι κτισμένο σε φυσικά οχυρό ύψωμα ανατολικά του χωριού
Επάνω Κρυά. Αναφέρεται για πρώτη φορά το 1303, όταν υπέ-
στη σοβαρές καταστροφές από σεισμό. Το φρούριο αναφέρεται
ότι χρειάζεται επισκευή το 1579 από τον προβλεπτή Foscarini,
ο οποίος το θεωρεί χρήσιμο λόγω της θέσης του. Το ύψωμα
έχει σχεδόν κυκλικό σχήμα, είναι προσιτό από δύο μόνο σημεία
και έχει οχυρωθεί μερικά μόνο, με τείχος. Η κύρια είσοδος βρί-
σκεται στα βόρεια και προστατεύεται από πύργο. Στο εσωτερι-
κό σώζονται λείψανα κτισμάτων, μια μεγάλη δεξαμενή και μονό-
χωρος ναός. Κτίστηκε πιθανώς κατά την Β΄ Βυζαντινή Περίοδο.
518. Γρας, ο.
Σε λόφο βόρεια του οικισμού Γρας (σήμερα Άγιος Στέφανος)
της Σητείας, είναι κτισμένο το φρούριο Κάστελος. Ο λόφος εί-
ναι απότομος και διαθέτει μόνο μια δυνατότητα ομαλής πρό-
σβασης από νότια. Ο χώρος εσωτερικά είναι διάσπαρτος από
λείψανα κτισμάτων και κεραμική. Η επίκαιρη θέση του φρου-
ρίου, που κτίστηκε πιθανώς κατά την Α΄ Βυζαντινή Περίοδο
και χρησιμοποιήθηκε και κατά την Β΄, ελέγχει την παραλία του
Μακρύ Γιαλού, τον δρόμο μεταξύ της Σητείας και της Ιεράπε-
τρας, και έχει οπτική επαφή με τα φρούρια στα Μεσοκάστελα.
519. Μονή Παναγίας Ακρωτηριανής (Τοπλού).
Μοναστηριακό συγκρότημα φρουριακού τύπου, της εποχής
της Βενετοκρατίας, μοναδικό της κατηγορίας αυτής στο νησί.
Στο αρχικό κλίτος του καθολικού διατηρείται τοιχογραφικός
διάκοσμος του 14ου αι., με έμφαση στις σκηνές του Βίου της
Παναγίας. Αξιόλογες βυζαντινές και μεταβυζαντινές εικόνες
και παλαίτυπα βιβλία εκτίθενται στη συλλογή της μονής.
520. Ερημούπολη, η.
Αρχαία Ίτανος, η
.
Σώζονται ερείπια δύο παλαιοχριστιανικών ξυλόστεγων βασιλι-
κών, η μία μέσα στην αρχαία πόλη, με κόγχες στις πλευρές
του κεντρικού κλίτους, και η άλλη νοτιότερα, με λείψανα ψη-
φιδωτού δαπέδου.
