258
Μονοπάρι, το.
Μονή Πρέβελη, η.
ΚΡΗΤΗ
396. Μονή Πρέβελη, Άγιος Γεώργιος στο Ξυλομαχαίρι, τοιχογραφία
394. Ρέθυμνο,
Φορτέτζα
393. Μονοπάρι, το.
Πρόκειται για μεγάλο φρούριο βορειοδυτικά του ομώνυμου οι-
κισμού. Αναγράφεται στις βενετσιάνικες πηγές και ως Bonrip-
aro και από τους ντόπιους ως Κάστελος, όπως και το ομώνυ-
μο, γειτονικό χωριό. Γειτνιάζει με τον εσωτερικό δρόμο μεταξύ
των περιοχών Ρεθύμνου και Χανίων και είναι σε οπτική επαφή
με τα φρούρια της Συβρίτου και των Κυριακοσελίων, ενώ ελέγ-
χει μια ευρύτατη περιοχή της ενδοχώρας. Είναι κτισμένο κατά
τη μεσοβυζαντινή περίοδο και διασώζει πύργους, μεταπύργια
και προτείχισμα, που καλύπτουν την ασθενέστερη βόρεια πλευ-
ρά, αφού οι άλλες είναι σχεδόν απροσπέλαστες. Στο εσωτερικό
υπάρχουν μεγάλη, θολωτή κινστέρνα, ερείπια ορθογώνιου κτί-
σματος και κατοικιών. Στον κοντινό οικισμό Άνω Μαλάκι εντοπί-
στηκε παλαιοχριστιανική βασιλική, ενώ κοντά στον οικισμό σώ-
ζεται ο ιδιόμορφος μονόχωρος ναός της Αγίας Μαρίνας, με το
ανατολικό μέρος καλυμμένο από ελλειψοειδές φουρνικό.
394. Ρέθυμνο, το.
Εμφανίζεται από τα ελληνιστικά χρόνια ως πόλη με το όνο-
μα Ρίθυμνα, με ακρόπολη στη θέση του φρουρίου της Φορ-
τέτζας. Η πόλη υπάρχει και μετά την Αραβοκρατία και ορίζε-
ται από τους Βενετούς κατά τον 13ο αι. ως έδρα της περιοχής
του Ρεθύμνου και από τον 15ο αι. ως έδρα της ομώνυμης λα-
τινικής επισκοπής. Η μικρή οχυρωμένη πόλη απλωνόταν γύρω
από το λιμάνι. Κατά τον 14ο αι. αρχίζει να εξαπλώνεται έξω
από τα τείχη και μαρτυρείται η νέα οχύρωσή της με ένα ευρύ-
τερο περίβολο. Κατά τον 16ο αι., στα πλαίσια ενός ευρύτερου
αμυντικού σχεδιασμού για την Κρήτη κτίζεται η οχύρωση που
ακολουθεί το σύγχρονο προμαχωνικό σύστημα. Στο δεύτερο
μισό του αιώνα κτίζεται και το ισχυρό φρούριο της Φορτέτζας,
πάνω στον λόφο Παλιόκαστρο. Από τις παλιότερες ωστόσο οι-
κοδομικές φάσεις της πόλης, ελάχιστα ίχνη σώζονται σήμερα.
395. Άγιος Βασίλειος, ο.
Στο ναό του Αγίου
Ιωάννη, παρεκκλήσιο της παρακείμενης
μικρής σιναϊτικής μονής της Σπηλιώτισσας, σώζονται σπά-
νιες σκηνές του βίου του Προδρόμου και συνοδεύονται από
κτητορική επιγραφή όπου αναφέρονται το έτος 1291, ο χο-
ρηγός Νικόλαος Τζηακοντόπουλος και ο βυζαντινός αυτο-
κράτορας Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος. Η τεχνοτροπία είναι
αρχαϊκή.
396. Μονή Πρέβελη, η.
Στην ευρύτερη περιοχή της μεταγενέστερης μονής Πρέβε-
λη, στη θέση της οποίας υπήρχε τοιχογραφημένος ναός, σώ-
ζονται μικροί ναοί. Στην ερημική τοποθεσία Ξυλομαχαίρι, κο-
ντά στη μονή Πρέβελη, σώζεται ο μονόχωρος καμαροσκέπα-
στος ναός του Αγίου Γεωργίου. Ο αρχικός ναός που κτίστη-
κε και τοιχογραφήθηκε στα μέσα του 13ου αι., επεκτάθηκε
προς τα δυτικά και τοιχογραφήθηκε εκ νέου. Από το αρχικό
στρώμα ζωγραφικής που ακολουθεί την παράδοση του 12ου
αι. διακρίνονται στρατιωτικοί άγιοι. Το β΄ στρώμα ανάγεται
στα μέσα του 14ου αι. Ο καμαροσκέπαστος ναός της Αγίας
Φωτεινής, ανατολικά της μονής, έχει τοιχογραφίες του τέ-
λους του 14ου αι. Ανάλογης μορφής είναι και ο μικρός ναός
του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, με τοιχογραφίες του α΄ μι-
σού του 15ου αι. Στη δυσπρόσιτη θέση Ξερορίτισσα, ο ερει-
πωμένος ναός της Παναγίας διασώζει διάκοσμο από τα μέσα
του 14ου αι.
ερειπωμένος μονόχωρος ναός του Αγίου Νικολάου με γλυπτά
θωράκια σε δεύτερη χρήση. Στο Κάτω Βαλσαμόνερο, ο μο-
νόχωρος καμαροσκέπαστος ναός του Αγίου Ιωάννη διασώζει
τοιχογραφίες σε δυο στρώματα, από τα οποία το αρχικό είναι
έργο λαϊκού τεχνίτη του τέλους του 13ου αι. και το νεότερο εί-
ναι έργο του α΄ μισού του 14ου αι.
