248
Αλικιανός, ο.
Βαρύπετρος, ο.
ΚΡΗΤΗ
368. Επισκοπή Αγιάς, Κοίμηση της Θεοτόκου
367. Αλικιανός, Ζωοδόχος Πηγή, τοιχογραφία β’ στρώματος
367. Αλικιανός, Ζωοδόχος Πηγή
367. Αλικιανός, ο.
Μεταξύ των οικισμών Αλικιανός και Κουφός σώζεται ο ναός
της Ζωοδόχου Πηγής, ή Άι-κυρ-Γιάννης, από το όνομα του
κτήτορα Ιωάννη του Ξένου και Ερημίτη. Κτίστηκε περί το 1030
στα πλαίσια της έντονης δραστηριότητας του οσίου στον
χώρο της Δυτικής Κρήτης. Ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο
του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο, με έντονα προ-
εξέχουσες τις πλάγιες κεραίες του σταυρού. Οι επιφάνειες δι-
αμορφώνονται πλαστικά με διπλά τυφλά αψιδώματα. Στο δυτι-
κό μέρος του ναού προστέθηκε τριμερής νάρθηκας. Καλύπτε-
ται με τοιχογραφίες σε δυο στρώματα. Το δεύτερο είναι έργο
ακαδημαϊκού ζωγράφου του α΄ μισού του 14ου αι. Ο ναός ανα-
στηλώθηκε περί το 1950. Μέσα στον οικισμό σώζεται ο σταυ-
ρεπίστεγος ναός του Αγίου Γεωργίου,
με τοιχογραφίες των
μέσων του 14ου αι. Ο ναός καταστράφηκε από βομβαρδισμό
και αποκαταστάθηκε.
368. Επισκοπή Αγιάς, η.
Σε μικρή απόσταση νοτιοδυτικά των Χανίων είναι κτισμένος ο
ερειπωμένος ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Πρόκειται
για τρίκλιτη, αρχικά ξυλόστεγη βασιλική με εγκάρσιο κλίτος
που προεξέχει, του 5ου αι. Μετά την απελευθέρωση της Κρή-
της από τους Άραβες, ο ναός μετατράπηκε σε απλό τρίκλιτο,
με κατάργηση του εγκάρσιου κλίτους και την προσθήκη στα
πλάγια κλίτη ημικυλινδρικών αψίδων. Η στέγαση των κλιτών
έγινε με σταυροθόλια. Τότε και τοιχογραφήθηκε. Ο ανακατα-
σκευασμένος ναός χρησιμοποιήθηκε ως καθεδρικός της επι-
σκοπής Κυδωνίας, που μεταφέρθηκε στην ενδοχώρα και με-
τονομάστηκε σε Αγιάς. Μια ακόμη επέμβαση με επαναφορά
του ναού στον ξυλόστεγο τύπο έγινε κατά την πρώιμη Βενετο-
κρατία (13ος αι.), όταν εδρεύει εκεί ο Episcopus Agiensis, πριν
επανέλθει αργότερα στην πόλη των Χανιών.
369. Βαρύπετρος, ο.
Νότια του οικισμού Βαρύπετρος σώζεται το φρούριο Κάστε-
λος. Ο περίβολός του καταλαμβάνει σε έκταση περίπου 400
στρεμμάτων δυο συνεχόμενες κορυφές, αποτελείται από
ισχυρό προτείχισμα, εναλασσόμενους ημικυκλικούς ή ορθο-
γώνιους πύργους και μεταπύργια. Μέρος του λόφου στην δυ-
τική και την ανατολική πλευρά παραμένει ανοχύρωτο, λόγω
του απόκρημνου του εδάφους. Στο εσωτερικό υπάρχουν λεί-
ψανα κτισμάτων, ιδίως δεξαμενών. Το φρούριο ελέγχει οπτι-
κά τον κόλπο των Χανιών και κατασκευάστηκε μετά την απε-
λευθέρωση της Κρήτης από τους Άραβες, πιθανώς για τη με-
ταφορά της παραλιακής πόλης της Κυδωνίας στην ενδοχώρα,
στα πλαίσια μιας πολιτικής του Βυζαντίου για αμυντική ανασυ-
γκρότηση του νησιού.
