Μονή Γωνιάς, η.
Επισκοπή Κισάμου, η.
ΚΡΗΤΗ
238
337. Επισκοπή Κισάμου, Μιχαήλ Αρχάγγελος, τοιχογραφία γ’
στρώματος
της δυσπρόσιτης ενδοχώρας είναι κτισμένοι μικροί ναοί, που
μετασχηματίστηκαν σε μονές κατά τον 15ο και 16ο αιώνα.
Το ανακατασκευασμένο πολλές φορές καθολικό της Μονής
του Αγίου Γεωργίου, κοντά στις Μένιες, κτίστηκε αρχικά στα
μέσα του 14ου αι., οπότε χρονολογείται παράσταση ιεράρχη
καλής ποιότητας. Έργο λαϊκού τεχνίτη είναι και ο διάκοσμος
του ανατολικού μέρους του μονόχωρου καθολικού της μο-
νής του Αγίου Παύλου, σε ορμίσκο της Σπάθας, που χρονο-
λογείται στα τέλη του 14ου αι. Στην επέκταση του ναού προς
τα δυτικά σώζονται τοιχογραφίες των μέσων του 15ου αι. Σε
δεξαμενή μέσα στο μικρό ναό του Αγίου Ιωάννη στο Γκιώνα,
του 16ου αι., βρέθηκαν αγγεία και νομίσματα του 12ου αι.
333. Μονή Γωνιάς, η.
Η μονή Γωνιάς βόρεια από το Κολυμπάρι κτίστηκε στο α΄ μισό
του 17ου αι., όταν αποφασίστηκε η μεταφορά της από το πα-
ρακείμενο ύψωμα. Από την αρχική μονή σώζεται το μονόχωρο,
καμαροσκέπαστο καθολικό. Το ανατολικό τμήμα κτίστηκε και
τοιχογραφήθηκε στα μέσα του 14ου αι. Το δυτικό τοιχογραφή-
θηκε στο β΄ μισό του 13ου αι. Κατά τον επόμενο αιώνα προστέ-
θηκε ένα ακόμη κλίτος στα νότια.
334. Σπηλιά, η.
Νοτιοδυτικά του οικισμού Σπηλιά βρίσκεται ο μονόχωρος, κα-
μαροσκέπαστος ναός της Παναγίας με τοιχογραφίες του β΄
μισού του 14ου αι.
335. Βασιλόπουλο, το.
Έξω από τον οικισμό βρίσκεται ο αποκατεστημένος ναός του
Σωτήρα. Επί τόπου σώζονται σπαράγματα του τοιχογραφι-
κού διακόσμου του α΄ μισού του 15ου αι. (άλλα αποτοιχισμέ-
να βρίσκονται σήμερα στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μου-
σείο Αθηνών και στη Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Συλλογή
Χανίων).
336. Βουβάς, ο.
Στο κέντρο του οικισμού υπάρχει ο δίκλιτος ναός του Σωτήρα.
Το αρχαιότερο, ανατολικό μέρος του βόρειου κλίτους σώζει
τοιχογραφίες των μέσων του 14ου αι. Στον οικισμό Βρασκάς
σώζεται ο τοιχογραφημένος ναός της Αγίας Παρασκευής.
337. Επισκοπή Κισάμου, η.
Σε επικλινές έδαφος έξω από τον οικισμό Κάτω Επισκοπή
Κισάμου είναι κτισμένος ο ιδιόμορφος παλαιοχριστιανικός
ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου. Πρόκειται για περίκεντρο, ορ-
θογώνιο κτίσμα, που αναπτύσσεται γύρω από μεγάλο, βαθ-
μιδωτό εξωτερικά και μαστοειδή εσωτερικά τρούλο. Δυτικά
του ναού υπάρχει θολοσκέπαστος νάρθηκας και αίθριο και
σε υψηλότερο επίπεδο το συγκρότημα ολοκληρώνεται με
μια σειρά από ορθογώνιους χώρους. Στο βόρειο παστοφό-
ριο υπάρχει η κτιστή τράπεζα της πρόθεσης μπροστά από
κόγχη στον ανατολικό τοίχο. Στο ψηφιδωτό δάπεδο του νότι-
ου παστοφορίου είναι ενσωματωμένη σταυρική κολυμβήθρα.
Μια ακόμη μεγαλύτερη, σταυρική κολυμβήθρα που υπάρχει
σήμερα στον νάρθηκα φαίνεται ότι ήταν αρχικά τοποθετημέ-
νη στον κυκλικό χώρο του ναού. Ο ναός έχει ψηφιδωτά δάπε-
δα που μπορούν να χρονολογηθούν στο β΄ μισό του 6ου αι.
Κατά την δεύτερη βυζαντινή περίοδο της Κρήτης χρησιμο-
ποιήθηκε ως ο καθεδρικός της επισκοπής Κισάμου, που με-
ταφέρθηκε στην ενδοχώρα. Τοιχογραφικός διάκοσμος δια-
