Κύθηρα, τα.
Κύθηρα, τα.
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
231
323. Κύθηρα, Άγιος Πέτρος στους Αραίους Μυλοποτάμου,
τοιχογραφία
323. Κύθηρα, Παλαιοχώρα, Αγία Βαρβάρα
εκκλησιών είναι τα επάλληλα στρώματα ζωγραφικής και οι με-
μονωμένες παραστάσεις (συνολικά 68 φάσεις τοιχογράφη-
σης). Από τα πρώτα βυζαντινά χρόνια σώζεται η αψίδα του ιε-
ρού της αρχικά τρίκλιτης βασιλικής του Αγίου Παντελεήμονα
στην Παλαιόπολη (11), κοντά στην θάλασσα (7ος αι.). Επίσης
έχει σωθεί το ψηφιδωτό δάπεδο του 6ου αι. στον Άγιο Ιωάν-
νη στον Ποταμό (1) και ένα άλλο του 7ου αι. στον Άγιο Γεώρ-
γιο στο Βουνό (10). Στον 10ο-11ο αι. χρονολογείται το στρώ-
μα ζωγραφικής και το αρχικό κτίσμα στον τύπο του μονόχω-
ρου τρουλαίου στον Άγιο Ανδρέα στο Λιβάδι (16), ενώ η μετα-
σκευή στο α΄ μισό του 13ου σε σταυροειδή εγγεγραμμένο με-
ταβατικού τύπου, είχε διακοσμηθεί με πλούσιο εικονογραφικό
πρόγραμμα από ξεχωριστούς ζωγράφους.
Μια σειρά ναών του β΄ μισού του 13ου αι. σώζει τοιχογραφί-
ες που μπορούν να αποτελέσουν ομάδες με συγκεκριμένα τε-
χνοτροπικά γνωρίσματα. Ο μοναδικός χρονολογημένος τοιχο-
γραφικός διάκοσμος σώζεται στον Άγιο Γεώργιο στα Κροτή-
ρια κοντά στα Ντουριάνικα (6), του 1275, με τον οποίο συνδέ-
εται και το α΄ στρώμα του Αγίου Ανδρέα στα Περλεγγιάνικα
(7) κ.ά. Ξεχωριστή θέση καταλαμβάνει το συγκρότημα τεσσά-
ρων ναών του Αγίου Δημητρίου στο Πούρκο (17), στον οποίο
το β΄ στρώμα είναι έργο του ζωγράφου Δημητρίου αρχιδια-
κόνου Μονεμβασίας (τέλη 13ου αι.). Με αυτό συνδέονται τοι-
χογραφίες στον σταυροειδή εγγεγραμμένο Άγιο Πέτρο στους
Αραίους Μυλοποτάμου (14), στον μονόχωρο τρουλαίο Άγιο
Νίκωνα στα Ζαγλανικιάνικα (4) και τοπικά στον διπλό μονόχω-
ρο καμαροσκέπαστο Άγιο Βλάσιο στα Φριλιγγιάνικα (9). Πιθα-
νώς στην τριακονταετία της βυζαντινής κυριαρχίας χρονολο-
γείται η τοιχογράφηση στον μονόχωρο καμαροσκέπαστο Άγιο
Ιωάννη στον Ποταμό (όπου και το ψηφιδωτό δάπεδο του 6ου
αι.) (1) και οι συνδεόμενες με αυτή τοιχογραφίες στους μονό-
χωρους καμαροσκέπαστους Αγία Κυριακή στα Σανίδια Ποτα-
μού (1), Άγιο Πολύκαρπο στις Φοινικίες (5), Αγίους Αναργύ-
ρους και Άγιο Βλάσιο στα Φριλιγγιάνικα (9) και στον μονόχω-
ρο τρουλαίο Άγιο Δημήτριο στα Καμπιάνικα (15). Ο ζωγράφος
Θεόδωρος είναι και ο αφιερωτής των τοιχογραφιών στο σπή-
λαιο της Αγίας Σοφίας Μυλοποτάμου (13), με τον οποίο συνδέ-
ονται παραστάσεις στον Άγιο Πέτρο στους Αραίους (14), στον
Άγιο Δημήτριο στα Καμπιάνικα (15), με απεικόνιση δωρητών,
και στον Άγιο Βλάσιο στα Φριλιγγιάνικα (9).
Στον 14ο και τον 15ο αι. η εν γένει δραστηριότητα των κατοί-
κων εντοπίζεται στα κάστρα-πόλεις. Νέες εκκλησίες κτίζονται
και διακοσμούνται στο Μέσα Βούργο (18), τον οικισμό που ορ-
γανώνεται έξω από το κάστρο της Χώρας: οι μονόχωροι κα-
μαροσκέπαστοι Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος και Φίλιππος
(14ος-15ος αι.), ο Άγιος Δημήτριος (γύρω στο 1400), ο Άγιος
Γεώργιος του Καλούτζη (15ος αι.) και η Αγία Τριάδα (α΄ μισό
15ου αι.). Επίσης στο κάστρο Μυλοποτάμου (13) ο Σωτήρας
(15ος αι.) και ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, του 1518. Ιδιαί-
τερα αξιόλογες είναι οι τοιχογραφίες του Αρχαγγέλου Μιχα-
ήλ (γύρω στο 1400), καθώς και του Αγίου Αντωνίου (15ος αι.)
στην Παλαιόχωρα (2). Στην Παλαιόχωρα σώζεται και ο τρίτος
σταυροειδής εγγεγραμμένος, η Αγία Βαρβάρα, χωρίς τοιχο-
γραφίες. Ο τέταρτος σταυροειδής εγγεγραμμένος είναι ο αφι-
ερωμένος στον τοπικό άγιο Θεόδωρο Κυθήρων (8), στην θέση
όπου και πέθανε το 922, σύμφωνα με το σύγχρονο βίο του.
