ΚΡΗΤΗ
237
332. Ροδωπού, τα.
Κτισμένος στην αρχή της χερσονήσου Σπάθα, κοντά στο δρό-
μο προς το αρχαίο Δικτύναιο, ο οικισμός φαίνεται ότι ακμά-
ζει από την πρώιμη Βενετοκρατία. Σε απομονωμένες θέσεις
328. Πολυρρήνεια, η.
Σημαντική πόλη της αρχαιότητας με ιδιαίτερη ακμή κατά την
Ρωμαιοκρατία. Από τη μεσοβυζαντινή περίοδο σώζεται το με-
γάλο φρούριο στην υπερκείμενη κορυφή, που ελέγχει οπτικά
τον στρατηγικής σημασίας κόλπο της Κισάμου. Ο οχυρός περί-
βολος και η ακρόπολη στα νότιά του, ενσωματώνουν εν μέρει
το αρχαίο τείχος της Πολυρρήνειας. Πιθανώς κτίστηκε μετά την
Αραβοκρατία για να συγκεντρώσει τον πληθυσμό της Κισάμου.
324. Καββούσι, το.
Σε ερημική τοποθεσία κοντά στην αρχαία πόλη Φαλάσσαρνα
είναι κτισμένος σε επαφή με σπηλαιώδη κοιλότητα ο δίκλιτος
ναός των Αγίων Ιωάννη του Ξένου και Ευσταθίου. Σύμφωνα με
τις πηγές, πρόκειται για το ερημητήριο όπου τελείωσε τον βίο
του ο δραστήριος όσιος Ιωάννης περί τα μέσα του 11ου αι.
Σώζονται αποσπασματικά λίγες παραστάσεις από τη ζωή του
Ξένου. Από το στρώμα του τέλους του 13ου αιώνα χρονολο-
γούνται ολόσωμες, μετωπικές παραστάσεις των αγίων Ιωάν-
νη Ξένου, Νικολάου και Ιωάννη Προδρόμου, ενώ από τα μέσα
του 14ου σκηνές με τον όσιο να διδάσκει και να θεραπεύει δαι-
μονιζόμενο.
329. Δραπανιάς, ο.
Στη θέση της αρχαίας πόλης Μήθυμνα υπάρχει ο μονόχωρος,
καμαροσκέπαστος ναός του Αγίου Γεωργίου, κτισμένος πάνω
στα ερείπια ρωμαϊκού, λουτρού, του οποίου έχει ενσωματώσει
μεγάλο μέρος της τοιχοποιίας. Αποκαλύφθηκαν τοιχογραφί-
ες του α΄ μισού του 15ου αι. Ιδιαίτερο εικονογραφικό ενδιαφέ-
ρον παρουσιάζει η σκηνή της αγίας Τριάδας στο μέτωπο του
ανατολικού τοίχου με την νεανική μορφή των τριών προσώπων
και του αγίου Παχωμίου με τον άγγελο, που φέρει το μοναχικό
σχήμα, στη θέση του Ευαγγελισμού.
325. Καστέλι, το.
Κτισμένη στον μυχό του ομώνυμου κόλπου, η Κίσαμος υπήρξε
μια σημαντική πόλη της αρχαιότητας, αρχικά επίνειο της Πο-
λυρρήνειας, που γνώρισε ιδιαίτερη ακμή κατά την Ρωμαιοκρα-
τία. Στην παλαιοχριστιανική περίοδο υπήρξε έδρα της ομώνυ-
μης επισκοπής, η οποία μεταφέρθηκε κατά τους μεσοβυζα-
ντινούς χρόνους στον οικισμό της ενδοχώρας, την Επισκοπή.
Ανασκάφηκαν οικιστικά λείψανα και δυο δημόσια κτήρια με
ψηφιδωτά δάπεδα του 6ου αι. (σήμερα στη Βυζαντινή και Με-
ταβυζαντινή Συλλογή Χανίων), μεγάλο χριστιανικό κοιμητήριο,
καθώς και επιτύμβιες εβραϊκές επιγραφές. Η πόλη παρακμάζει
μετά την Αραβοκρατία και ανακτά την σημασία της κατά την
πρώιμη Βενετοκρατία, όταν ορίζεται έδρα της Καστελανίας Κι-
σάμου και κτίστηκε οχυρωμένος οικισμός κατά τον 13ο αι.
330. Νοπήγια, τα.
Έξω από τον οικισμό σώζεται ο μεταβατικός σταυροειδής με
τρούλο ναός του Αγίου Παντελεήμονα. Μπορεί χρονολογηθεί
στον 10ο-11ο αι.
326. Ζαχαριανά, τα.
Στο κέντρο του οικισμού βρίσκεται ο ιδιόμορφος ναός της Κοι-
μήσεως της Θεοτόκου, που επιχειρεί να αντιγράψει τον περί-
κεντρο, παλαιοχριστιανικό ναό του Μιχαήλ Αρχαγγέλου στην
Επισκοπή Κισάμου. Ο πολύ μεγάλος τρούλος περιβάλλεται
από είδος περίστωου. Οι λίγες τοιχογραφίες, που διακρίνο-
νται στο τύμπανο του τρούλου, μπορούν να αναχθούν στο β΄
μισό του 13ου αι.
331. Ραβδούχα, τα.
Βόρεια του οικισμού υπάρχει ο τοιχογραφημένος μονόχωρος,
καμαροσκέπαστος ναός της Αγίας Μαρίνας, ενσωματωμένος
σε μικρή βραχοσκεπή, από την οποία ανέβλυζε νερό που αξι-
οποιήθηκε ως αγίασμα. Η βόρεια όψη του ναού είναι κτισμένη
με αμελές πλινθοπερίκλειστο σύστημα. Ο τοιχογραφικός διάκο-
σμος ανάγεται στα τέλη του 13ου αι. και αποδίδεται στο ζωγρά-
φο Θεόδωρο-Δανιήλ Βενέρη. Ανατολικότερα σώζεται ο επίσης
μονόχωρος ναός του Αγίου Φωτίου με λείψανα τοιχογραφικού
διακόσμου με υστερογοτθικά χαρακτηριστικά του 14ου-15ου αι.
327. Λουσακιές, οι.
Ο κοιμητηριακός μεταβατικός, σταυροειδής εγγεγραμμένος
ναός του Αγίου Πολυκάρπου, κτισμένος στην θέση παλιότε-
ρου του οποίου ενσωματώνει υπολείμματα τοίχων, είναι σήμε-
ρα αλλοιωμένος. Είναι πιθανή η χρονολόγηση στα μέσα του
10ου ή στον 11ο αι.
