Λέσβος, η.
Χίος
ΤΑ ΝΗΣΙΑ
323
αφιερωμένη στον Άγιο Iωάννη το Θεολόγο. Σύμφωνα με την
παραδοση, ιδρύθηκε τον 9ο αι. από τον όσιο ομολογητή Θεο-
φάνη της Σιγριανής. Ανεπιβεβαίωτη μαρτυρία για ύπαρξή της
κατά τους μεσoβυζαvτινoύς χρόνους αποτελεί η επιγραφή
του έτους 1011 που είναι εντοιχισμένη στο καθολικό. Η πρώ-
τη βέβαιη μνεία της βρίσκεται σε πατριαρχικό έγγραφο του
1331, που αναφέρεται στο «εις την ενoρίαν του Κόρακος μο-
ναστήριον του Αγίου Iωάννoυ του Θεολόγου». Η ανασύσταση
της μονής τοποθετείται στον 16ο αι. Από τη βυζαντινή φάση
της δεν σώζονται πολλά στοιχεία. Θεωρείται ότι κατά τους
ύστερους βυζαντινούς χρόνους είχε εγκαταλειφθεί.
21. Λαφιώνα, η.
Ερείπια βασιλικής βρίσκονται σε κοιλάδα νοτιοδυτικά της Λα-
φιώνας. Έχει αποδοθεί βάσει ενεπίγραφης μονολιθικής σαρ-
κοφάγου είτε στον άγιο Αλέξανδρο Αλεξανδρείας, πρώτο επί-
σκοπο Μηθύμνης, είτε σε εκείνον που έλαβε μέρος στην Α’
Oικoυμεvική Σύνοδο στη Νίκαια το 324 μ.Χ Η περιοχή θεω-
ρείται ότι φιλoξενoύσε το ασκητήριο του αγίου, γύρω από το
οποίο σώζονται σε ερειπιώδη κατάσταση μικρά κτίσματα.
22. Σκάλα Ερεσού, η.
Βασιλική Aγίoυ Ανδρέα. Πρόκειται για μια από τις μεγαλύτε-
ρες σε έκταση παλαιοχριστιανικές βασιλικές της Λέσβου, αφι-
ερωμένη στον Τίμιο Πρόδρομο μέχρι το 740 και ακολούθως
στον αρχιεπίσκoπο Κρήτης άγιο Ανδρέα. Τρίκλιτη με νάρθηκα,
ιδρύθηκε στο α’ μισό του 5ου αι., πάνω σrα θεμέλια προγενέ-
στερης βασιλικής του 4ου αι. Η αψίδα του ιερού είναι εξωτε-
ρικά πολύπλευρη. Κοσμείται με ψηφιδωτό δάπεδο, έργο τοπι-
κού εργαστηρίου. Bασιλική Aφεvτέλλη. Παλαιοχριστιανική βα-
σιλική κτισμένη γύρω στο 500. Έχει κατοψη σε σχήμα ανε-
στραμμένου ταύ, του οποίου την οριζόντια κεραία σχηματίζει
ο νάρθηκας και την κάθετη ο κύριος ναός και το ιερό, κατά
το πρότυπο βασιλικών της Μικράς Ασίας. Το ιερό αποτελείται
από ημικυκλική αψίδα, με παστοφόρια. Το ψηφιδωτό δάπεδο
που κάλυπτε το κεντρικό κλίτος και την αψίδα έφερε κτητορι-
κή επιγραφή.
Βίγλα ονομάζεται σήμερα η ακρόπολη της αρχαίας Ερεσού,
που καταλαμβάνει έναν βραχώδη λόφο σε μικρή απόσταση από
την παραλία. Στη δυτική κλιτύ του υψώματος ανασκαφές έφε-
ραν στο φως δύο δωμάτια με ψηφιδωτά δάπεδα που θεωρού-
νται σύγχρονα της βασιλικής του Αγίου Ανδρέα Eρεσoύ. Πάνω
στην παλιά ακρόπολη, οι Βυζαντινοί ανήγειραν το ισχυρό κά-
στρο της μεσαιωνικής Ερεσού, η ύπαρξη του οποίου μαρτυρεί-
ται ήδη από τις αρχές του 14ου αι. Το κάστρο, από το οποίο δια-
σώζονται ένας κυκλικός και ένας τετράγωνος πύργος, αντιστά-
θηκε στην επίθεση του Domenico Cattaneo στα 1334.
23. Πύργος Βρίσας.
Ο Παλαιόπυργος Βρίσας, που βρίσκεται κοντά στην κοιλάδα
του Aλμυρoπόταμου, είναι από τα λίγα σωζόμενα μνημεία που
χρονολογούνται στην περίοδο της γενουατικής διακυβέρνη-
σης στο νησί και ειδικότερα προς τα τέλη του 14ου αι. Kατα-
σκευάστηκε για καθαρά αμυντικούς λόγους. Έχει ορθογώνια
κάτοψη και διαιρείται εσωτερικά σε δύο μέρη. Η πύλη του εί-
ναι αρκετά υπερυψωμένη. Σώζεται εντοιχισμένη πλάκα με το
φολιδωτό οικόσημο των Γατελούζων, διοικητών της Λέσβου
από τον 14ο αιώνα.
573. Χίος
1. Χίος, η.
Στο κέντρο της σύγχρονης πόλης, δίπλα στο λιμάνι, υψώνε-
ται το βυζαντινό Φρούριο που ιδρύθηκε πιθανώς στα τέλη του
10ου αι. Περιλάμβανε ψηλά κατακόρυφα τείχη που ενισχύο-
νταν από πέντε ορθογώνιους ή κυκλικούς πύργους. Αλλαγές
στη μορφή του επέφεραν οι Γενουάτες, όταν τον 14ο αι. κα-
τέκτησαν το νησί. Το 1304 ο Γενουάτης Βενέδικτος Zaccaria,
που ανέλαβε τη διοίκηση της Χίου ως υποτελής του βυζαντι-
νού αυτοκράτορα, ενίσχυσε το φρούριο. Το 1346 καταλήφθη-
κε για δεύτερη φορά από Γενουάτες, με αρχηγό τον Simone
Vignoso. Η Χίος περιήλθε τότε στη διοίκηση των μελών της
εμποροναυτιλιακής εταιρείας Μαόνα, που πήραν την επωνυ-
μία Ιουστινιάνι. Το κάστρο έγινε διοικητικό κέντρο και τόπος
κατοικίας των ευγενών. Οι προμαχώνες ενισχύθηκαν και έγι-
ναν έξι. Τα τείχη κατασκευάστηκαν με κλίση (scarpa). Στον δυ-
τικό πύργο διατηρούνται στη θέση τους οι θυρεοί της Γένου-
ας και των Ιουστινιάνι καθώς και η χρονολογία 1425. Στα τείχη
ανοίγονταν τρεις πύλες. Η κύρια, η Porta Maggiore, είναι κα-
μαροσκέπαστη στοά με τρεις εισόδους. Η δεύτερη πύλη, το
Επάνω Πορτέλλο, στη δυτική πλευρά το κάστρου, και η τρί-
τη, η Porta di Marina, με έξοδο προς το λιμάνι, δεν σώζονται.
Η πόλη της Χίου είναι πλούσια σε μνημεία πολλών περιό-
δων, ιδιαίτερα της Γενουατοκρατίας. Σε σωστικές ανασκα-
φές αποκαλύφθηκαν οικοδομικά λείψανα και μαρμάρινα αρ-
χιτεκτονικά μέλη της παλαιοχριστιανικής και της βυζαντινής
περιόδου. Το
παλατάκι Ιουστινιάνι βρίσκεται απέναντι από
την Porta Maggione και ήταν η κατοικία του φρουράρχου των
Ιουστινιάνι. Είναι κτίσμα διώροφο με scarpa κάτω αρχικά,
που αργότερα απέκτησε τρίτο, θολοσκέπαστο με loggia όρο-
φο. Χρονολογείται στον 15ο αι. Στα δεξιά της της Porta Mag-
giore υπάρχει η λεγόμενη «Σκοτεινή φυλακή», μία τετράγωνη
αίθουσα ενσωματωμένη στο τείχος και στεγαζόμενη με τέσ-
σερα οξυκόρυφα σταυροθόλια. Η αρχική της χρήση παραμέ-
νει άγνωστη. Στα νοτιοανατολικά του Φρουρίου, σε επαφή με
τμήμα του επιθαλάσσιου τείχους, βρίσκεται ορθογώνιο καμα-
ροσκέπαστο κτίσμα, το Καρνάγιο ή Πυριτιδαποθήκη. Χρονο-
λογείται στον 15ο αι. και πιθανώς χρησίμευε ως αποθήκη ή
κατάστημα. Στα ανατολικά του Φρουρίου, κοντά στο επιθα-
λάσσιο τμήμα των τειχών, βρίσκεται η δεξαμενή Κρύα Βρύ-
ση. Είναι μεγάλων διαστάσεων ημιυπόγεια δεξαμενή, στεγα-
573. Χίος,
παλατάκι
Τζουστινιάνι
