137
Μακρύγιαλος, ο. Κίτρος, το.
Μακρύγιαλος, ο. Κίτρος, το.
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
112. Θεσσαλονίκη, Μεταμόρφωση του Σωτήρα
112. Θεσσαλονίκη, Προφήτης Ηλίας
σύνθετου σταυροειδούς εγγεγραμμένου με περιμετρική στοά,
το οποίο σώζει γραπτή διακόσμηση στην πρόθεση και το δια-
κονικό. Την ίδια περίοδο ιδρύεται από τον πατριάρχη Κωνστα-
ντινουπόλεως Νήφωνα η μονή της Γοργοεπηκόου. Το καθολικό
(Άγιοι Απόστολοι), στον τύπο του σύνθετου σταυροειδούς εγ-
γεγραμμένου με λιτή και περίστωο, κοσμείται με εντοίχια ψηφι-
δωτά στα ανώτερα τμήματα του κυρίως ναού και τοιχογραφίες
στις υπόλοιπες επιφάνειες. Έργο της ίδιας περιόδου είναι και ο
ναός της Αγίας Αικατερίνης, σύνθετος σταυροειδής εγγεγραμ-
μένος, με επτάπλευρο τρούλο, καθολικό μιας αταύτιστης προς
το παρόν μονής, αφιερωμένης πιθανότατα στον Χριστό, όπως
δείχνουν τα σωζόμενα τμήματα της ζωγραφικής διακόσμησης.
Μεταγενέστερο είναι το καθολικό των Ταξιαρχών στην Άνω
Πόλη, μονόχωρη βασιλική με πεντάπλευρη αψίδα, περίστωο και
κρύπτη που χρησίμευε ως κοιμητήριο των μοναχών της μονής.
Οι τοιχογραφίες του ναού χρονολογούνται στο β΄ μισό του 14ου
αι. Στα μέσα του 14ου αι. τοποθετείται η ίδρυση του μικρού κοι-
μητηριακού ναΐσκου στην Εγνατία οδό, στον τύπο του εγγε-
γραμμένου τετράκογχου με μεταγενέστερο νάρθηκα. Στο τρίτο
τέταρτο του 14ου αι. χρονολογούνται η ανακαίνιση και ανανέω-
ση του ζωγραφικού διακόσμου του τρίκογχου, αγιορείτικου τύ-
που ναού του Προφήτη Ηλία, που αποτελούσε το καθολικό μιας
μεγάλης μεσοβυζαντινής μονής αφιερωμένης στον Χριστό. Οι
τοιχογραφίες που σώζονται στην λιτή τοποθετούνται στην δε-
καετία 1360-1370, ενώ ενώ ο γραπτός διάκοσμος των δύο πα-
ρεκκλησίων θεωρείται μεταγενέστερος, του τέλους του 14ου
αι. Στην ίδια περίοδο ανάγεται και η ίδρυση της μονής Βλατά-
δων κοντά στην ακρόπολη, το καθολικό της οποίας οικοδομή-
θηκε στην θέση παλαιότερου ναού από τους αδελφούς Δωρό-
θεο και Μάρκο Βλαττή. Στην αρχική μορφή του, το καθολικό
αυτό ήταν ένας μικρός σταυροειδής ναός με τρούλο, ο οποίος
δεν στηρίζεται σε κίονες, αλλά σε πεσσούς που συνδέονται με
τον προγενέστερο ναό και περιβάλλεται από περίστωο. Ο γρα-
πτός διάκοσμός του περιλαμβάνει την απεικόνιση του μητροπο-
λίτη Θεσσαλονίκης Γρηγορίου Παλαμά και χρονολογείται ανά-
μεσα στα 1360-1380.
113. Μακρύγιαλος, ο.
Κίτρος, το.
Στην θέση Αρχαία Πύδνα Μακρυγιάλου, 1 χλμ. νότια του οικι-
σμού, στο δρόμο προς τις Αλυκές, βρέθηκαν τα ερείπια της
μεσοβυζαντινής επισκοπής και του βυζαντινού κάστρου του
Κίτρους. Η επισκοπή είναι κτίσμα του 10ου αι., αλλά κάτω
από τα προσκτίσματά της εντοπίσθηκαν τμήμα του βόρει-
ου στυλοβάτη, της αψίδας και του νάρθηκα μιας παλαιοχρι-
στιανικής βασιλικής του 6ου αι., καθώς και το τμήμα της αψί-
δας μιας ακόμη παλαιότερης βασιλικής, του 4ου αι. Μέσα
στο ιερό βήμα του πυρπολημένου από τους Φράγκους μεσο-
βυζαντινού ναού σώζονται τα ερείπια του πύργου του Λομ-
βαρδού ηγεμόνα του Κίτρους Wirich von Daum, με πηγάδι
στο ισόγειο. Στο βόρειο τοίχο του ναού βρέθηκαν υπόγεια
