Θεσσαλονίκη, η.
Θεσσαλονίκη, η.
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
132
112. Θεσσαλονίκη, Ροτόντα
τοψη και καλυπτόταν με τρούλο στηριζόμενο σε οκτώ τόξα,
μέσω ισάριθμων σφαιρικών τριγώνων. Σήμερα ο νάρθηκας και ο
τρούλος έχουν καταρρεύσει και η είσοδος στο μνημείο δεν γίνε-
ται από τη δυτική, αλλά από τη βόρεια πλευρά. Ο ναός διασώζει
ίχνη γραπτού διακόσμου που χρονολογείται στο τέλος του 12ου
αι. Στο εσωτερικό του σώζεται τμήμα της μαρμάρινης σαρκοφά-
γου τουΜιχαήλ Ασάνη (13ος αι.), με δίγλωσση επιγραφή. Από τη
Μεταμόρφωση προέρχεται εικόνα της Παναγίας Βρεφοκρατού-
σας του 14ου αι., η οποίαφυλάσσεται σήμερα στο ναό του Αγίου
Γεωργίου.
112. Θεσσαλονίκη, η.
Με την εγκατάσταση του καίσαρα Μαξιμιανού Γαλερίου στην
Θεσσαλονίκη (αρχές 4ου αι.) η πόλη γίνεται αυτοκρατορική
και κοσμείται με ανακτορικό συγκρότημα, ιππόδρομο, πλού-
σια δημόσια κτήρια και λαμπρούς ναούς (Ροτόντα). Επί Μεγά-
λου Κωνσταντίνου (320) δημιουργείται σκαπτός λιμένας και αρ-
χίζει ο σταδιακός εκχριστιανισμός της πόλης με την ανέγερ-
ση των πρώτων χριστιανικών ναών (Οικίσκος στο λουτρό όπου
μαρτύρησε ο άγιος Δημήτριος, βασιλική Α΄ κάτω από την Αγία
Σοφία και νότιά της εξαγωνικό βαπτιστήριο) και τη δημιουργία
των νεκροταφείων της με την ίδρυση των πρώτων μαρτυρίων
(μαρτύρια Νοσοκομείου Άγιος Δημήτριος και οδών Τρικούπη-
Βελισσαρίου στην ανατολική νεκρόπολη). Την εποχή του Θεοδο-
σίου (μετά το 390) κατασκευάζεται νέα οχύρωση στην πόλη, που
αξιοποιεί στη θέση της τάφρου τους υπάρχοντες φυσικούς χει-
μάρρους και περιλαμβάνει κυρίως τείχος και προτείχισμα, ενώ
η ακρόπολη θεωρείται μεταγενέστερη. Την ίδια εποχή –κατ’ άλ-
λους περί τα μέσα του 5ου αι.– μετατρέπεται η Ροτόντα σε χρι-
στιανικό ναό και κοσμείται με ψηφιδωτά που εικονίζουν σε τρεις
ζώνες την παράσταση της Δευτέρας Ελεύσεως. Στο τέλος του
4ου αι. αρχίζει η ανέγερση του μεγάλου οκταγωνικού ναού στην
περιοχή της Ληταίας Πύλης και κτίζονται η κοιμητηριακή βασιλι-
κή με το προσκολλημένο σταυρικό μαρτύριο στο ανατολικό νε-
κροταφείο, η οποία αποκαλύφθηκε κατά τις εργασίες διάνοιξης
της οδού 3ης Σεπτεμβρίου, η κοιμητηριακή βασιλική του Επτα-
πυργίου και το αφιερωμένο στις αγίες Ειρήνη, Αγάπη και Χιονία
μαρτύριο στην δυτική νεκρόπολη. Τον 5ο αι. ιδρύονται η πρώτη,
πιθανώς τρίκλιτη βασιλική του Αγίου Δημητρίου, η Αχειροποίη-
τος (460), με εξαίρετα ψηφιδωτά στα εσωρράχια των τόξων, η
τρίκλιτη βασιλική του Αγίου Μηνά με το ιδιαίτερα ενδιαφέρον
ανάγλυφο επιστύλιο που κοσμείται με ζώα, ο εγγεγραμμένος σε
τετράγωνο σταυρικός ναός του Οσίου Δαυίδ (μετέπειτα καθολι-
κό της μονής Λατόμου), με τη μοναδική ψηφιδωτή παράσταση
οράματος ευχαριστιακού περιεχομένου στην αψίδα, και η μεγά-
λη πεντάκλιτη βασιλική κάτω από την Αγία Σοφία, που ήταν αφι-
ερωμένη στον Άγιο Μάρκο. Τον ίδιο αιώνα ιδρύεται στην ανατο-
λική νεκρόπολη το μαρτύριο της Αγίας Ανυσίας και λίγο βορει-
ότερα το μαρτύριο της περιοχής του Κολυμβητηρίου. Στο β΄μι-
σό του 5ου αι. η βασιλική του Αγίου Δημητρίου γίνεται πεντά-
κλιτη. Τον 6ο αι. κτίζεται στη δυτική νεκρόπολη το πεντάκογχο
μαρτύριο της οδού Καλλιθέας, ενώ τον 7ο, μετά από καταστρο-
112. Θεσσαλονίκη, Αχειροποιητος
112. Θεσσαλονίκη, Αχειροποίητος, κάτοψη
