Μονή Μεγίστης Λαύρας, η.
Μονή Καρακάλου, η.
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
117
79. Μονή Φιλοθέου, η.
Η ίδρυση της μονής ανάγεται στον 10ο αι. και αρχικά ήταν γνω-
στή και ως της Πτέρης. Ευνοήθηκε ιδιαίτερα από τον Ανδρόνικο
Β΄ Παλαιολόγο. Δεν διασώζει κτίσματα των βυζαντινών χρόνων.
80. Μονή Καρακάλου, η.
Το όνομα της μονής απαντά σε έγγραφα ήδη από τον 11ο αι.,
αλλά στο σημερινό συγκρότημα δεν έχουν διατηρηθεί κτί-
σματα της βυζαντινής περιόδου, ως αποτέλεσμα της μεγά-
λης οικοδομικής δραστηριότητας κατά τους μεταβυζατινούς
χρόνους, με χορηγούς ηγεμόνες της Μολδοβλαχίας.
78. Μονή Μεγίστης Λαύρας, η.
Η πρώτη στην τάξη αγιορείτικη μονή ιδρύθηκε το 963 από τον
άγιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη, με την υποστήριξη του αυτοκράτο-
ρα Νικηφόρου Φωκά. Ο αρχικός οχυρός περίβολος της καθώς
και άλλα κτίσματα, αποδίδονται στην μέριμνα του μοναχού αυ-
τού, που αναγνωρίζεται ως ο θεμελιωτής της μοναστικής πολι-
τείας του Άθω. Το καθολικό που οικοδομήθηκε το 963-964, εί-
ναι ένας τετράστυλος σταυροειδής ναός με διπλό νάρθηκα που
ενοποιήθηκε σε λιτή και δύο παρεκκλήσια, στον τύπο του τε-
τρακιόνιου σταυροειδούς εγγεγραμμένου. Σε αυτό το καθολικό
παρουσιάστηκε για πρώτη φορά η ιδιοτυπία να απολήγουν σε
ημικυκλικές κόγχες η βόρεια και η νότια κεραία του σταυρικού
πυρήνα, σχηματίζοντας τους «χορούς» όπου στέκονται οι ιερο-
ψάλτες. Πρόκειται για τον λεγόμενο αθωνικού τύπου τρίκογχο
ναό, ο οποίος γνώρισε μεγάλη διάδοση στα καθολικά του Αγίου
Όρους αλλά και έξω από αυτό. Η σύλληψή του αποδίδεται στον
άγιο Αθανάσιο, που θεωρείται ότι πρόσθεσε τις δύο κόγχες στο
καθολικό της Λαύρας το έτος 1002, ενώ είχε ήδη διασκευάσει
με το ίδιο πνεύμα το Πρωτάτο στις Καρυές. Ο υφιστάμενος δι-
άκοσμος του εσωτερικού ανάγεται στο μεγαλύτερο μέρος του
σε μεταγενέστερες περιόδους. Στον 11ο αι. τοποθετούνται τα
μαρμαροθετήματα του δαπέδου. Ιδιαίτερα αξιόλογες είναι οι
θύρες με την ορειχάλκινη επένδυση, σπάνιο δείγμα μεταλλο-
τεχνίας αυτού του είδους, που χρονολογούνται στα τέλη του
10ου αι. Στη μαρμάρινη φιάλη μπροστά από το καθολικό σώζο-
νται ανάγλυφα θωράκια και μαρμάρινη λεκάνη με ορειχάλκινο
αναβρυτήριο, του 11ου αι. Η τράπεζα με την σταυρική κάτοψη
θεωρείται έργο του κτήτορα αγίου Αθανασίου, όπως και η αρχι-
κή φάση του παρεκκλησίου της Κουκουζέλισσας. Στις πτέρυγες
του μεγάλου συγκροτήματος, που ανήκουν σε διάφορες περι-
όδους, ξεχωρίζει ο λεγόμενος πύργος του Τσιμισκή, που θεω-
ρείται προγενέστερος του 14ου αι. Σύγχρονος με την περίοδο
ίδρυσης της μονής θεωρείται ότι είναι ο αρσανάς, στον οποίο
προστέθηκε μεγάλος πύργος γύρω στον 13ο αι. Μεσοβυζαντι-
νή φάση εντοπίζεται και στον κοιμητηριακό ναό των Αγίων Απο-
στόλων, όπου σώζεται δάπεδο με μαρμαροθετήματα.
78. Μονή Μεγίστης Λαύρας, φιάλη
78. Μονή Μεγίστης Λαύρας, πύργος του Τσιμισκή
