ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ
417
Διακονικό:
ιδιαίτερος χωρος νότια του ιερού βήματος όπου
φυλάσσονται τα ιερά σκεύη και άμφια.
Διάκοσμος:
ο διάκοσμος ενός μνημείου μπορεί να είναι γρα-
πτός (σε ζωγραφική) γλυπτός (σε ανάγλυφο) ψηφιδωτός (με
μωσαϊκά). Ανεικονικός είναι ο διάκοσμός που δεν περιλαμβά-
νει παραστάσεις μορφών της εκκλησίας.
Διατείχισμα:
μονό τείχος που φράσσει μία χερσόνησο.
Εικονογραφικό πρόγραμμα:
η επιλογή και η διάταξη με την
οποία ζωγραφίζονται οι μορφές και οι σκηνές στην τοιχογρά-
φηση ενός ναού.
Επισκοπικός ναός:
ναός που αποτελεί έδρα επισκόπου.
Επίθημα:
αρχιτεκτονικό μέλος που μεσολαβεί ανάμεσα στο
κιονόκρανο (κάτω) και το τόξο που εδράζεται επάνω του.
Έχει κατά κανόνα τη μορφή κόλουρης ανεστραμμένης πυρα-
μίδας, προκειμένου να αυξάνεται η επιφάνεια έδρασης των
υπερκείμενων στοιχείων.
Επιστύλιο:
αρχιτεκτονικό μέλος με ορθογωνικό επίμηκες
σχήμα, που συνδέει δύο κίονες.
Εσωρράχιο:
η εσωτερική επιφάνεια της καμπύλης ενός τό-
ξου.
Ευκτήριο:
κτίριο ή αίθουσα συγκέντρωσης των πρώτων χρι-
στιανών.
Εφυαλωμένη κεραμεική:
το πιο χαρακτηριστικό είδος βυζα-
ντινής κεραμεικής, στην οποία ο διάκοσμος των αγγείων κα-
λύπτεται με λεπτή στρώση υαλώδους υλικού.
Ζυμωτήριο:
πρόσκτισμα σε παλαιοχριστιανικές βασιλικές
στο οποίο γινόταν η ζύμωση του άρτου για τη θεία λειτουρ-
γία.
Θέμα:
διοικητική περιφέρεια με επικεφαλής στρατηγό που
ασκούσε στρατιωτική και διοικητική εξουσία..
Θησαυρός νομισμάτων:
ομάδα νομισμάτων που ανευρίσκε-
ται συγκεντρωμένη σε ένα σημείο, από σκόπιμη απόκρυψη.
Θύρωμα:
το πλαίσιο της θύρας.
Θωράκιο:
λίθινη πλάκα που τοποθετείται όρθια στο κάτω
τμήμα παλαιοχριστιανικού φράγματος πρεσβυτερίου ή βυζα-
ντινού τέμπλου. Για ένα τέμπλο απαιτούνται όχι λιγότερα από
δύο θωράκια, τα οποία έχουν ανάγλυφο διάκοσμο στην πλευ-
ρά που είναι ορατή από τους πιστούς.
Κάθισμα:
μικρό μετόχι μοναστηριού
Καθολικό :
ο κεντρικός ναός ενός μοναστηριού.
Καστελλανία:
στρατιωτική διοίκηση κάστρου της εποχής της
φραγκοκρατίας
Καταχύστρα:
οπή επάνω από την είσοδο σε οχύρωμα ή πύρ-
γο, από την οποία ρίχνεται καυτό νερό ή λάδι στον επιτιθέ-
μενο.
Κεραία:
το σκέλος του σταυρού
Αίθριο:
α) εσωτερική αυλή σε κατοικίες, συνήθως πολυτε-
λείς, περιβαλλόμενη από κίονες. Γνώρισε μεγάλη διάδοση
στην αρχαιότητα και η χρήση της διατηρήθηκε και στους πα-
λαιοχριστιανικούς χρόνους. β) προαύλιος χώρος παλαιοχρι-
στιανικού ναού (βασιλικής), με κιονοστοιχίες στις πλευρές
του.
Ακρόπυργο ή ακροπύργιο:
αμυντικός περίβολος ή πύργος
στο εσωτερικό κάστρου ή άλλου οχυρωμένου χώρου, που
χρησιμεύει ως το τελευταίο καταφύγιο σε περίπτωση απει-
λής.
Άμβωνας:
μικρή εξέδρα από την οποία ο ιερέας διαβάζει ευ-
αγγελικές περικοπές και κηρύττει. Κατά τους παλαιοχριστια-
νικούς χρόνους βρισκόταν στο κεντρικό κλίτος, είχε ανάγλυ-
φο διάκοσμο και δομικά στοιχεία από μάρμαρο και διέθετε
συνήθως διπλή κλίμακα ανόδου.
Αναβρυτήριο:
μικρό συντριβάνι.
Αντηρίδα:
επικλινές τοιχίο που ενισχύει και στηρίζει αδύναμα
σημεία οικοδομημάτων.
Ανωδομή:
το τμήμα ενός οικοδομήματος επάνω από την θε-
μελίωσή του.
Αποθέτης:
όρυγμα όπου αποτίθενται άχρηστα υλικά, κυρίως
κεραμεικά αντικείμενα.
Αρκοσόλιο:
τύπος τάφου που αποτελείται συνήθως από το-
ξωτή εσοχή σε τοίχο, στο κατώτερο τμήμα της οποίας εντα-
φιάζεται ο νεκρός μέσα σε σαρκοφάγο ή κτιστό τάφο.
Αρσανάς:
κτήριο στο οποίο συντηρούνται σκάφη.
Αρχιτεκτονικά γλυπτά:
το σύνολο των ανάγλυφων αρχιτε-
κτονικών μελών που κοσμούν ένα ναό (πλαίσια θυρών, κιονό-
κρανα, κοσμήτες, τέμπλα).
Ασκητήριο:
χώρος όπου απομονώνονται ασκητές, συνήθως
σπήλαιο.
Αψίδωμα:
ορθογώνια εσοχή, η άνω πλευρά της οποίας δια-
γράφει ημικύκλιο.
Βαλανείο:
λουτρό, μικρότερης συνήθως έκτασης σε σχέση
με τα μεγάλα συγκριτήματα λουτρών της ρωμαϊκής και πα-
λαιοχριστιανικής περιόδου.
Βαπτιστήριο:
κτίριο που στεγάζει την κολυμβήθρα για την
τελετή του βαπτίσματος κατά την παλαιοχριστιανική περίο-
δο. Αποτελούσε συνήθως πρόσκτισμα βασιλικών και είχε πε-
ρίκεντρο σχήμα, με άξονα την κτιστή κολυμβήθρα. Το βαπτι-
στήριο καταργήθηκε με την σταδιακή επικράτηση του νηπιο-
βαπτίσματος.
Βασιλική:
αριτεκτονικός τύπος εκκλησίας με κύριο χαρακτη-
ριστικό τη διαίρεση του εσωτερικού της σε παράλληλους επι-
μήκεις διαδρόμους, τα
κλίτη
. Ανάλογα με τον αριθμό τους δι-
ακρίνεται σε μονόκλιτη, τρίκλιτη, πεντάκλιτη κ.ο.κ.
Βεργίο:
ανάγλυφη ταινία κυκλικής ή ημικυκλικής διατομής.
Βίγλα:
παρατηρητήριο που είχε συνήθως τη μορφή πύργου.
